EBEVEYNLİK STİLLERİ
İş ebeveynlik olunca her ailenin kendine özgü bir yöntemi vardır. Özellikle kültürel birikimler bu yöntemlerin üzerinde büyük rol oynar. Kültürün tanımına baktığımızda kısaca bir topluluğun paylaştığı sosyal normlar, değerler, dil ve davranışlardan bahsedebiliriz. Bu yapılar bir ailenin oluşma biçimine ve çocukların nasıl yetiştirilmesi gerektiğinde etkilidir. Sonuç olarak ebeveynler kendi kültürlerinden etkilenir ve çocuklarını nasıl yönlendireceği ve onlarla nasıl iletişim kuracağı konusunda farklı yöntemler geliştirirler. Doğal olarak bir çocuğun davranışları, ahlak kuralları ve ilkeleri ebeveynlerinin onları yetiştirme yöntemleriyle kurulacak bağ ile belirlenir. Özellikle ebeveynler kendi ebeveynlik stillerini ya da nasıl bir ebeveyn olduklarını anlamaya çalışırlarsa, çocuklarıyla daha etkili bir iletişim kurabilirler.
BAUMRİND’İN EBEVEYNLİK STİLLERİ
Ebeveyn stilleri dediğimizde aklımıza ilk gelen isim klinik psikolog Diana Baumrind olmaktadır. Baumrind, 1960larda yaptığı çalışmalarda üç çeşit ebeveynlik stili tanımlamıştır. Daha sonra psikolog Eleanor Maccoby ve John Martin’in katkılarıyla dört ana ebeveynlik stili oluşmuştur. Bu stiller ailesel kontrol ve ailesel yakınlık üzerine dayalıdır. Bu iki davranış farklı şekillerde birbirleriyle birleştirildiğinde; otoriter ebeveyn (yüksek kontrol-düşük yakınlık), demokratik ebeveyn (yüksek kontrol-yüksek yakınlık), izin verici ebeveyn (düşük kontrol-yüksek yakınlık) ve ihmalkar ebeveyn (düşük kontrol-düşük yakınlık) ortaya çıkar. Genellikle her ebeveyn bu kategorilerden birinde yer alır. Duruma göre diğer kategorilerdeki davranışları da gösterebilirler.
OTORİTER EBEVEYN
Otoriter ebeveynlerin en sevdiği cümleler “Anne olan benim sen değilsin!” ya da “Yapacaksın çünkü ben öyle istedim!” gibi cümlelerdir. Bu ebeveynler çocuklarıyla herhangi bir tartışmaya girmez, koydukları kuralların sebebini açıklamazlar. Çocuklarından kendilerine koşulsuz bir itaat beklerler. Çocuklarının yaptığı hatalar genellikle cezayla, fiziksel ceza da buna dahil, sonuçlanır.
Bu ebeveynlik stilinde yukarıda bahsedildiği gibi düşük yakınlık-yüksek kontrol vardır bu yüzden ebeveynlerin beklentileri o kadar yüksektir ki hataya karşı müsamaha göstermezler.
Bu ebeveynlerin çocukları genellikle “efendi” ya da “uslu” çocuktur çünkü yaramazlık yapmanın sonucunu bilirler. Bu çocuklar mutsuz, endişeli, üzgün, kendine güveni olmayan ya da belli bir hedefi olmayan çocuklar olması olasıdır. Ayrıca, katı kurallar çocukların yüksek saldırganlık ve isyankarlık göstermesine sebep olabilir. Böyle durumda çocuklar ya büyüdükçe otorite figürlerine karşı çıkıp sosyal açıdan eksik kalabilir ya da pasif bir karaktere bürünüp özgüvensiz ve ailesine bağımlı bireyler olabilirler.
DEMOKRATİK EBEVEYN
Demokratik ebeveynlerin en çok kullandığı cümle “Bu konu hakkında konuşmak ister misin?”dir. Bu ebeveynlik stilinde yüksek kontrol vardır ama otoriter ebeveynden farklı olarak demokratik ebeveyn koyduğu kuralların sebeplerini çocuklarına açıklar. Çocuklarının isteklerine karşı hassas, duyarlı ve kabullenicilerdir. Disiplin yöntemlerini bir ceza yöntemi olarak değil çocuğu desteklemek için kullanırlar. Bu ebeveynler çocuklarına karşı sevgilerini çokça belli eder. Demokratik ebeveynler çocuklarıını dinler, onların bakış açısıyla olaylara bakmaya çalışır ve onların özgürlüklerini desteklerler.
Bu çocuklar kendilerinin sevildiği ve dinlendiği bir ortamda büyüdükleri için daha özerk, sosyal yetenekleri gelişmiş, özgüveni yerinde ve sorumluluk sahibi bireyler olurlar.
İZİN VERİCİ EBEVEYN
İzin verici ebeveynler çocuklarına karşı sevecen ve sıcak olmakla birlikte onlardan çok az şey bekler ya da hiçbir şey beklemezler. İletişime açıktırlar ve çocuklarını bağımsız yetiştirirler. Ebeveynler çocukların davranışlarında aktif bir rol almak yerine kendilerini bir tavsiye kaynağı olarak görürler. Ebeveyn tavsiyesine uyulup uyulmaması çocukların kendi insiyatifine kalmıştır. Beklentileri düşük olduğu için disiplin uygulamazlar bu sebeple anne ya da babadan daha çok arkadaş gibi davranırlar. Düşük kontrol-yüksek yakınlık içeren bu stilde ebeveyn çocuğuna hayır demekte zorlanır.
Her istediği yapılan bu çocuklar başkalarının sınırlarına saygı duymakta zorlanır. Özgüvenleri ve sosyal becerileri yeterli olsa da büyüdükçe ani karar veren, talepkar, bencil ve öz düzenleme becerisi eksik bireyler haline gelirler.
İHMALKAR EBEVEYN
İhmalkar ebeveynlerin en önemli özelliği çocuklarının yolundan çekilmesidir. Düşük kontrol-düşük yakınlık sebebiyle sadece çocuklarının temel ihtiyaçlarını karşılarlar. Herhangi bir disiplin yöntemi uygulamazlar ve çocuklarıyla çok az iletişimleri vardır. Genellikle kendi problemlerinde kayboldukları için çocuklarının sorunlarını göz ardı ederler. Çocuklarından bir beklentileri yoktur ve onların düşüncelerini önemsemezler.
Bu ebeveynlerin çocukları genellikle diğer çocuklardan daha dayanıklı ve kendilerine yetebilirler ama bu özellikler zorunda kaldıklarından oluşur. Ebeveynlerinden yeterince duygusal olarak beslenemedikleri için özgüvenleri ve öz saygıları çok azdır. Duygularını kontrol etmekte zorlanan, anti-sosyal, kötü alışkanlıklara yatkın ve depresif bireyler olabilirler.
Ailenin sosyoekonomik yapısı ve kültürel birikimleri çocukların davranış ve karakter gelişimlerinde ve ailelerin ebeveynlik stillerinde rol almaktadır. Bir ailede ebeveyn stilleri farklılık gösterebilir. Bu durumda ebeveynler kendi aralarında çocuğu olumsuz yönde etkilememek adına ortak bir paydaya varmalıdır. Ebeveynlik stilleri çocukların davranışına göre de değişkenlik gösterebilir.
Sonuç olarak ebeveynlerin tutumları özellikle ergenlikten yetişkinliğe geçişte önemli bir rol oynamaktadır. Ebeveynlerin çocuklarını yetiştirirken yapacakları en ufak hata çocuklarının gelecekteki davranışlarına negatif etkisi olabilmektedir. Önemli olan ebeveynler ve çocuklar arasında sıcak ve şefkatli ilişkilerin kurulması ve çocukların duygusal gelişimleri için sağlıklı bir ortam sağlanmasıdır. Böyle ailelerde yetiştirilmiş çocuklar uyumlu, neşeli, başarılı, öz güvenli ve daha nice pozitif özellikler sergilemektedir.
KAYNAKÇA
-Hale, Rebecca. "Baumrind's parenting styles and their relationship to the parent developmental theory" (2008). ETD Collection for Pace University. AAI3319535.
Kopko, Kimberly. “Parenting Styles and Adolescents” (2007). Cornell Cooperative Extension.
-Sanvictores T, Mendez MD. “Types of Parenting Styles and Effects On Children.” [Updated 2022 Sep 18]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK568743/
Nikoogoftar Mansooreh, Seghatoleslam Sara. “The Role of Parenting Styles in Predicting Adolescent Behavioral and Emotional Problems” (2015). Archive of SID.
